KABUĞUNU BIRAKAN KAPLUMBAĞALAR 3

Naim PINAR

naimpinar@gmail.com

KABUĞUNU BIRAKAN KAPLUMBAĞALAR

III

Dönemin Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kurt Waldheim, 1974 yılı Ağustos’un son günlerinde Türkiye, Kıbrıs ve Yunanistan arasında bir mekik diplomasisi uygular ve bunun sonucunda tamamen insani konuları görüşmek üzere Rauf Denktaş ve Kıbrıs Rum lideri Glafgos Klerides arasında haftada bir sefer olmak üzere toplumlararası görüşmeleri başlatır. 26 Ağustos 1974 günü bu toplantıların ilki gerçekleşir. Yapılan ilk toplantılarda Kıbrıs dışında öğrenim gören öğrencilerin, hasta ve yaralılarla 18 yaşından küçük olan esirlerin, öğretmenlerin ve ailelerinden ayrı düşen yaşlı kimselerin serbest bırakılması kararlaştırılır. Bu konuyla ilgili olarak Türk bölgesinden güneye göç etmek isteyen Rumlarla Rum bölgesinden kuzeye göç etmek isteyen Türklerin mübadele tarihinin de 13 Eylül 1974 günü tespit edilmesi kararlaştırılır. ¹ Siyasi arenada oynanan adanın taksimine yönelik oyunlardan habersiz, zor şartlarda kuzeye geçecekleri günü bekler olan göçmenleri bir sürpriz bekliyordu. Makarios adaya döner dönmez, nerdeyse ilk iş olarak Göçmen kamplarındaki Kıbrıslı Türkleri ziyaret etmek istemişti. Makarios’un amacı hiç kuşku yok ki güneyde kalan Kıbrıslı Türkleri köylerine dönmeye ikna etmek ve Kıbrıs’ta taksime engel olmaktı. İşte bu şartlarda belirsizlik içerisinde Paramal ve Episkopi kamplarındaki göçmenleri birlik içerisinde tutmak, Kıbrıs Türk Liderliğine bağlı hareket etmelerini sağlamak için Ziya Rızkı çok çaba harcamıştır. O günleri Ziya Rızkı şöyle anlatmaktadır: “Bir gün beni, Şinasi Özdeş Hoca ve Fikri Karayel’i acil olarak Üs komutanı, Mareşal’in huzuruna çağırdılar. Oranın görevli idare memuru olarak Müftüzade yine oradaydı. Ne oluyor der gibi, merakla gittik, sabah saat 11.00 civarındaydı. Mareşal bize bir açıklamada bulundu: “Saat 12.00’de Cumhurbaşkanınız üslere gelecek ve kampları ziyaret edecek, sizin için ‘Faydalı açıklamalarda bulunacak, buna yardımcı olun’ dedi. –Denktaş Bey mi geliyor? ‘Bize bildirmesi lazımdı, bizimle teması var’ dedik. –“Hangi Denktaş Bey, bu memlekette bir tek Cumhurbaşkanı var, o da Makarios’tur. Bir memlekette 2 Cumhurbaşkanı olmaz” dedi. –“Vallahi, bizim Cumhurbaşkanımız Denktaş’tır, başka birini tanımayız. Bizi yakıp, yıkıp, kesen birini Cumhurbaşkanı olarak tanımamız mümkün değil” dedim. Kızdı Köpürdü: - “Ziya Bey, burası üslerdir, İngiliz hâkimiyeti geçerlidir. Buraya kimin gelip, kimin gelemeyeceği kararını biz veririz. Onun için Ekselans Makarios saat 12.00’de gelecek ve hem Episkopi, hem de Paramal kamplarını ziyaret edecek. Siz ona göre hazırlanın… Ben de sinirlenmeye başladım ve şöyle dedim: -“Bu sizin kararınızdır sayın komutan. Ben size tavsiye ederim ki, böyle çok feci bir yanlış yapılmasın. Bu da benim tavsiyem. Size söyleyebilirim ki, biz hiçbir şekilde halkı etkilemeyeceğiz ama halkın öfkesi neye varır bilemem…” –“Siz karışmayın” diyerek bizi dışarı çıkardı. Çıkarkenden Şinasi Hoca bir kampa, Karayel diğer kampa gitti. Halkımızı iyi tanırdık. Neticenin ne olacağını kestirebiliyorduk.  Makarios gerçekten saat 12.00’de geldi. Müftüzade, üslerden bir landrover polis ve kendi korumalarıyla 5 kadar arabayla geldi. Paramal kampına girme teşebbüsünde bulundular. Kampta 7 bin insan vardı. Bu kalabalık gözlerini gelenlere dikmiş bakıyordu. Birden bire bir dalgalanma oldu. “Biz Makarios’u dinlemek istemeyiz. Geri dönün” diye taş atmaya başladılar. Bir kısmı Makarios’un arabasının etrafını sararak taşlarla vurmaya, bağırıp, çağırmaya başladı. Üs polislerinin landroverlerini devirdiler. Makarios, durumun vahametini hemen kavradı, sivil korumaları daha ellerini silahlarına atmadan, “Sakın silah kullanmayın, geri dönüyoruz” diyerek, sonu ne olacağı hiç kestirilemeyen bir facia da böylece önlendi… 

Halk galeyana gelmiş, öfkesi kabarmıştı. Bir türlü önü alınamayan bir ırmak gibi önüne geleni yıkmak, sürüklemek istiyordu. Yollara taştı ve gece saat 7.00’ye kadar, 12 bin göçmen, Limasol, Baf yolunu kapattı. Hiçbir taşıt geçemedi. Durumdan ürken bazı Rum şoförler arabalarını orada bırakarak dağlara kaçtı. Öfke dalga dalga büyüyordu… Müdahale etmesek neler olurdu kim bilir. Halk o günlerde hep İngiliz’in yanında duran Müftüzade’ye de çok kızıyordu. İngiliz’in ne yapmak istediğini de anlamıştı: “İngiliz bizi gönderip, Müftüzade’yi kamp sorumlusu yapacak ve halkı dağıtacaktı”.

Ziya Bey’in anlattıklarını değerlendirmeden önce şunu belirtmeliyim ki, Faik Müftüzade ile Göçmenlerin sorumlusu Ziya Rızkı arasında hep bir Liderlik kavgası olmuştur. Zira İngiliz her olayda önce Faik Müftüzade ile işleri halletmeye çalışmaktaydı. Bu Ziya Bey’in göçmenler üzerindeki otoritesini kırmaktaydı. Dahası Makarios’un gelişi sonrası olayların bir fiil içinde olan Tayanç Kırok’un anlattıkları bu çekişmenin canlı bir kanıtı gibidir.

KİM YAKTI BE BU ARABAYI?

O günlerin ekonomik, sosyal ve siyasal zorluklarını 20’li yaşlarında göğüsleyen göçmenlerden biri Tayanç Kırok’u hatırlayanlar “deli-dolu, cesur sözünü sakınmayan biriydi”. ^* demektedir. Bugün bende bıraktığı izlenim ilerleyen yaşına rağmen halen gençlik yıllarındaki ruhunu koruduğudur. “Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Resmi Cumhurbaşkanı” unvanıyla Makarios’un Göçmenleri ziyaret etme girişimine tanık olan Tayanç Kırok o gün olanları ve sonrasını şöyle anlatıyor: “ O gün saat 12:00 civarlarında, ben anayolun kenarında yürürdüm. Duydum göçmenler bağırır; “Makarios gelir kamplara…” diye. Ben, koştum yoldan aşağıya doğru; Anayol’dan (Limasol-Baf anayolu NP) içeriye çadırlara giren toprak yol vardı, oraya doğru. Gördüm üç araç döndü, daha doğrusu; önden bir araç döndü öyle 7-8 metre gerisinden da ikinci araç döndü toprak yola, ki bunun içinde Makarios vardı. Üçüncü araç dönmeden arabaların önünü kesdiydik. O üçüncü araç anayolda durmak zorunda kaldıydı. Ben, ansızın buldum gendimi Makarios’un aracının sol tarafında, 3-4 metre uzağında. Açtı camı Makarios öyle iyi niyetli ve gülümseyerek, sanki bir şeyler söyleyecek gibiydi. 

Eğildim aldım daşı savurttum arabanın camına doğru, Makarios arabanın sol arka tarafında otururdu. Koruması kapattıydı hemen camı, o daş ki attım, vurdu cama ve fırladı geriye doğru. Camlar gurşun geçirmezdi zannederim. Daşı atınca, korumaları, ön arabadan 4 kişi, Makarios’un içinde olduğu arabadan da iki kişi çıktılar ve kalabalığa doğru silah kurdular. Başladılar “Bisso Re Turko… Bisso Re Turko” (Geri çekil Türk NP) diye silahlarla bizi geri püskürtmeye ama git gide büyüdü kalabalık, Makarios eliyle işaret etti ve ateş etmeden arabaya bindiler. Yüzlerce insan olduydu bir anda arabalara doğru gelen, Makarios anladıydı, bu işin iyiye gitmeyeceğini. Ben olayları başlatan kişilerdendim. Yanımda, ilk olaylar başladığında, hatırladığım oralarda, yakınlarda Mehmet Doğan vardı. Sonradan kim duyduysa ki geldi Makarios, büyük bir hınçla gelirdi arabaların olduğu yere doğru. Korumalar da arabaya girince, anayolun başında kalan araba döndüydü yukarıya doğru, zaten Makarios’un arabası ve önündeki korumaların olduğu araç çadırlara giden toprak yoldan ancak 25-30 metre kadar içeriye girebilmişti. Fakat geri dönüp kaçmaya başlayınca arabalar, Makarios’un arabasını sardıydık oradaki gençlerle, sallardık arabayı devirelim diye, tam anayola çıkarken araba toprak yolun bitimindeki asfalta oturduydu, yani tekerlekler boşa dönerdi, belki da biz sallamasak o arabayı tekerlekleri denk gelip çıkamayacaktı anayola. Biz, 20-30 kişi olduyduk arabanın etrafında, sallayınca arabayı tekerlekleri oturdu asfalta ve bastı gaza çıktı anayola. Görünce biz ki arabalar yukarı Leymosun’a doğru döndü, o zaman zannettik gidecek yukarı kamplara, başladık yürüyelim yukarı doğru. Yolları hep kesdiydik. Bu yolda yürüyen insanlar hınçla, önüne gelen ne varsa, büyük bir dalga gibi yıkıp geçiyordu.  

Baf’dan Leymosun’a doğru işleri gereği Rum kamyonları çıkarken, gördüler insan seli gelir üslerine doğru, tabi korktular, araçlarını terk ederek İngiliz’in nöbet yerlerine sığındıydılar. Arabalarına çok hasar verdiydik. Hatırlarım, bu yolun kenarında Rumlara ait bir üzüm tankeri park edilmişti. Hep açtık vanalarını, aktı üzüm suları yolların içine, daha sonra kırdık camlarını ve zarar verdik. Hatta kamyonların birinde bir kesik domuz başı bulduydu birileri (Neşet Sukuşu NP) ve sürüklerdi yollarda. Ben, en öndeydim, yukarı Paramal kampına doğru binlerce insanla bağıra-çağıra yürürdük. Halk galeyana geldiydi.  Kamptan 100-150 metre kadar uzaklıkta anayola yakın Rum işçilerin Landroveri vardı ve kazarlardı yolu. Bu aracın arkasında komprosör bağlıydı. Rumlar görünce ki gelirik üstlerine doğru, kaçtılardı. Benimle birlikte birçok insan devirdik o Landroveri, kırdık camlarını da, fakat ben dedim: ‘be yarın gelecekler götürüp onaracaklar bu aracı’, arabanın yanında işçilerin kullandığı gusbo (Kazma NP) vardı. Aldım yerden gusboyu vurdum Landroverin benzin dangına (Benzin Tankeri NP), sonra çaktım kibriti attım üstüne, birden alevler çıktı ta gökyüzüne, bir baktım etrafımda kimse kalmadı. Çok geçmeden gördüm karşıdan gelir Ziya Arap (Ziya Rızkı NP), yanında İngiliz subayı ve birkaç kişi daha,  Arap Ziya açtıydı ellerini yana öyle hızlı hızlı yürürdü, çok sinirliydi. Hiç unutmam dediklerini; -‘Kim Yaktı be bu arabayı?’ -ben yaktım dedim. Bunun üstüne Arap Ziya dedi bana - ‘Bu sorumsuz hareketinden dolayı, seni kuzeye helikopterinan yollaycam’ ben da dedim gene: -‘Allah duysun sana Ziya Bey, hem Rum da tutmaz beni yollarda’ bu cevabımdan sonra çok sinirli bir halinan, Arap Ziya; -‘Allah belanı versin’ dedi bana. Bu olayın olduğu günün akşamı Ziya Arap geldi kampa. Çekti beni bir kenara konuştuk. O akşamüzeri dediklerini da hiç unutmadım: -‘Bugün yaptığın doğruydu, sen doğru olanı yaptın ama İngiliz’in yanında mecburdum öyle davranayım’ dediydi. Hem dediydi ki; -‘bu Müftüzade (Faik Müftüzade NP) İngiliz’in ajanıdır. Şimdi o da gelecek aşağı arabaların durdurulduğu yere, konuşsun, bir fırsatını bul ve vur gene bir sağlam yumruk da anlasın İngiliz ki istenmez bu adam, bitsin bu iş artık’. Şimdi düşündüğümde eğer Makarios’un geldiği gün o arabalar kampın içine girmiş olsaydı çok ölümler olacaktı… ³   

Makarios’un geldiği gün birçok göçmen olay yerine gelmeden Makarios kaçmıştı. Fakat genel görüş olarak yaptığım söyleşilerde Makarios’u ilk karşılayanların; 25-30 kişilik genç, kadın ve çocuklardan oluşan bir kitle olduğunu söylemek mümkündür. O günlerde 16 yaşında olan Erçin Hurşitoğlu  Makarios’un geldiği günü şöyle hatırlıyor: “Yolun (Limasol-Baf Anayolu) kenarındaydık. Duyduk ki gelir Makarios hep koştuk aşağıya doğru. Ben oraya gittiğimde arabaların yanında çok insan yoktu. Çadırlara girmeden harnupların altında gurbetler (Çingene NP)kalırdı. İlk, hatırlarım bu gurbetlerden bir kadın vurduydu süpürge sapını Makarios’un arabasına ve kırıldıydı değnek, kadın bağırırdı: “ Öldürttün bize çocuklarımızı, utanman da gelin bura…” sonra taşlamalar, arabaya saldırmalar olduydu, o sırada biz geride kaldıydık, büyükler geldiydi. Sonra arabayla kaçtılar. Hep insanlar döküldüydü yollara…⁴

“NE ÇADIR, NE BATTANİYE AMACIMIZ TÜRKİYE”

Bu olaylardan sonra Göçmenler her fırsatta İngiliz üslerine doğru yürüyüşler düzenlemeye başlar. Türkiye’ye gitmek amacıyla yapılan bu protesto yürüyüşleri sırasında “Ne Çadır, Ne Battaniye Amacımız Türkiye” sloganları atılıyor. “We Have The Right To Move To Turkey”, “We Want Freedom" gibi yaftalar ve Türk bayrakları taşınıyordu. 10 Kasım 1974 tarihinde Rauf Raif Denktaş kampları ziyaret eder ve halka konuşma yapar. Denktaş, Makarios’un aksine sevinç çığlıkları içerisinde omuzlarda gezdirilir. Denktaş konuşmasında genel hatlarıyla şunları söyler: “Merak etmeyin, kuzeye geçeceğiniz günler yakındır. Burada bıraktıklarınızı orda bulacaksınız. Kuzey’de evleriniz hazır, üzerinde anahtarları ve eşyalarıyla sizleri bekliyor”. Birçok göçmen yıllar sonra da olsa bu sözleri unutmazlar. O günlerin milliyetçi atmosferinde atılan nutuklar göçmenler tarafından çılgınca alkışlanmaktadır…

O MASADA NE KONUŞULDU?

Bugün Çatalköy Muhtarı olarak görev yapan Raif Gözgünel, Rauf R. Denktaş’ın İngiliz üslerine geldiği günü şöyle anlatıyor: “Ben kamplarda kalmazdım. İngiliz Üslerinde İaşe Sorumlusu (Caterer NP) olarak çalışmaktaydım. Onun için İngiliz bana lojman verdiydi. Üslerde kalırdım. Bir gün bizim sorumlumuz bir kadın komutandı Yarbay, İaşe Sorumlusuydu. Dedi ki; “Denktaş Bey ve İngiliz Dışişleri Bakanı James Callaghan gelecek üslere ve yemek verilecek onurlarına.” İşte biz bu yemek masasını hazırladıydık. Bu yemek 8 kişilikti. Havacıların Ordu Evinde tertiplendiydi. 8 Kişilik ekipte Rauf R. Denktaş, İngiliz Dışişleri Bakanı James Callaghan yine İngiliz’in önemli Komutanlarından Ortadoğu Hava Kuvvetleri Mareşali, Dikelia’daki Üs komutanı ki bu Kara Kuvvetleri Komutanıydı ve Faik Müftüzade ile 2-3 kişi daha vardı, bu toplantıda. Ziya Arap yoktu. 

Bu yemekli toplantıdan sonra Denktaş Bey, Episkopi ve Paramal kamplarını ziyaret etmişti. (Burada üzerinde düşünülmesi gereken konu bu kadar önemli bir toplantıda, göçmenler için varını yoğunu ortaya koymuş olan Ziya Rızkı’nın olmamasıdır. NP) Raif Gözgünel üslerde görev yaptığı süre zarfında birçok gizli saklı toplantıya da şahit olmuştu. Raif Gözgünel şöyle anlatıyor: “Yine 1975 yılının ilk aylarında üsleri ziyaret eden 20-25 kişilik İngiliz Parlamenter grubuna yemek verdiydik. Bu yemekte konuşulanları hiç unutmadım. Burada şunu duymuştum: “Ortadoğu Komutanı Hava Mareşal’i Parlamenterlere bu iş bitti, tava sapı dedikleri Karpaz’da Türkiye’ye bir üs verilecek. Biz (İngiliz NP) yerimizde kalacağız. Güney’de Makarios, Kuzey’de de Denktaş. Ada iki parçadan oluşacaktır.” ⁵ Bu tarihi olayları yaşayan göçmenlerin 6 ay kadar kaldıkları bu kampları terk etme vakti gelmişti…

Devam Edecek…

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               

^*Erçin Hurşitoğlu ve Harper Özlatif ile yapılan söyleşiden, Girne, 14.08.12

¹ Rauf R. Denktaş, Rauf Denktaş’ın Hatıraları, Cilt: 9, İstanbul, Mart 1999, s. 427.

² Cahit Neriman, Bir Hayata On Hayat Sığdıran Bir Limasollu, Ziya Rızkı Vakfı Yayınları, S.28

³ Tayanç Kırok ile yapılan söyleşiden, Çatalköy, 13.08.12

⁴ Erçin Hurşitoğlu  ile yapılan söyleşiden, Girne, 11.08.12

⁵ Raif Gözgünel ile yapılan söyleşiden, Çatalköy, 13.08.12